Tablica na grobie Edvárda Nyáryego w Zwierzyńcu

Na cmentarzu powstańczym w Zwierzyńcu (przy ul. Biłgorajskiej, naprzeciw fabryki mebli) obok pomnika powstańców poległych w Bitwie z Rosjanami pod Panasówką 3 września 1863 r. znajduje się rzeźbiony drewniany obelisk – kopijnik [1] – i tablica nagrobna z godłami Węgier i Polski oraz inskrypcją w języku węgierskim i polskim.

------------------------------------

ITT NYUGSZIK NYÁRY ŐRNAGY,
A PANASÓWKAI HŐS.
AZ 1863 – AS LENGYEL SZABADSÁGHARC
NÉGYSZÁZ MAGYAR ONKÉNTESÉNEK EGYIKE.

TU SPOCZYWA MAJOR NYÁRY
BOHATER SPOD PANASÓWKI
JEDEN Z CZTERYSTU
OCHOTNIKÓW WĘGIERSKICH
POWSTANIA STYCZNIOWEGO.

------------------------------------

O Edvárdzie Nyárym i bitwie pod Panasówką traktuje artykuł: »»» Edvárd Nyáry.

	Kopijnik na grobie Edvárda Nyáryego w Zwierzyńcu

Zwierzyniecki kopijnik postawiono w 130. rocznicę bitwy pod Panasówką. Odsłonięcie odbyło się przy udziale polskich oficjeli i ambasadora Węgier 25 września 1992 roku. Tablice w języku węgierskim ku czci powstańców (i kopijniki) są też na Roztoczu na cmentarzu w Batorzu obok grobu pułkownika Marcina Borelowskiego „Lelewela” [2] i przy kopcu na Sowiej Górze pod Batorzem [3]. Dwujęzyczna tablica poświęcona Węgrom walczącym w powstaniu znajduje się na wzgórzu Polak na miejscu bitwy pod Panasówką [4]. Poza Roztoczem kopijniki zobaczyć można również w Jarosławiu i Tarnowie [5].

Nazwisko Nyáryego wymienione jest także na tablicy (z lewej strony) pomnika na cmentarzu powstańczym w Zwierzyńcu [6]. Nadto major Nyáry Edvárd i rotmistrz Esterházy Ottó (zginął pod Mełchowem 30 września 1863 [7]) upamiętnieni zostali na cmentarzu Łycza­kowskim we Lwowie, gdzie wyszczególnieni są (wśród poległych i straconych w latach 1863–1864) na jednej z granitowych tablic umieszczonych na cokole pom­nika [8] Szymona Wizunasa Szydłowskiego, chorążego Ziemi Witebskiej i lwowskiego Towarzystwa Weteranów.
 

Piśmiennictwo

	Kopijnik na grobie Edvárda Nyáryego w Zwierzyńcu

• Joanna Dzięciołowska, Kopjafá – słupowe nagrobki szeklerskie, „Płaj”, nr 28, wiosna 2004, ss. 163–168.
• Zygmunt Kolumna [Aleksander Nowolecki] (zebrał i ułożył), Pamiątka dla rodzin polskich. Krótkie wiadomości biograficzne o straconych na rusztowaniach, rozstrzelanych, poległych na placu boju, oraz zmarłych w więzieniach, na tułactwie i na wygnaniu Syberyjskiem, 1861–1866 r. ze źródeł urzędowych, dzienników polskich, jak niemniej z ustnych podań osób wiarogodnych i towarzyszy broni; zebrał i ułożył Zygmunt Kolumna. Z wstępem napisanym przez B. Bolesławitę [Józef Ignacy Kraszewski], część druga, nakładem Redakcyi „Kaliny”, Kraków 1868.
• Halina Matławska, Lasy – nasze fortece, Zwierzyniec 1993.
• Henryk Mościcki (tekst opracował), Pomniki bojowników o niepodległość 1794–1863, Wydawnictwo Ministerstwa Robót Publicznych, Warszawa 1929.
• Stanisław S. Nicieja, Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław 1989.
• Gyula Ortutay (red.), Magyar néprajzi lexikon, t. 2, F–Ka, Akadémiai Kiadó, Budapest 1979.
• Adam Polski, Andrzej Kasprzak, Miejsca pamięci powstania styczniowego w województwie lubelskim, Towarzystwo Przyjaciół Fajsławic, Lublin–Fajsławice 2007.
• [Zygmunt Napoleon Rzewuski], Wspomnienia obozowe z r. 1863 i 1864 napisał Zygmunt Napoleon Krzywda [pseud.], nakładem autora, Lwów 1883.

Piotr Szucki,   11.06.2009
 

Przypisy

[1] Kopijnik (węg. kopjafá 'drewniana kopia, włócznia', fejfa 'drewniana głowa') drewniany nagrobek słupowy, zwykle bogato ornamentowany. Pierwotnie stawiane były na szeklerskich grobach (w Siedmiogrodzie), teraz spotykane są na całych Węgrzech jako pomniki.

[2]  Batorz – tablica i kopijnik.

[3]  Sowia Góra – tablica i kopijnik.

[4]  Wzgórze Polak – tablica na miejscu bitwy pod Panasówką.

[5] W Jarosławiu w 2001 r. postawiono na placu przed synagogą (w 2007 r. przeniesiono go na ul. Opolską) kopijnik upamiętniający płk. Leona Czechowskiego, uczestnika powstania listopadowego, styczniowego oraz węgierskiej Wiosny Ludów.
          W Tarnowie w 2006 roku na skwerze Sándora Petőfiego za Bramą Seklerów (ul. Krakowska) stanął kopijnik poświęcony pamięci Mihálya Forgona (1885–1914), węgierskiego genealoga, historyka i prawnika, który w wyniku ran odniesionych podczas walk o twierdzę Przemyśl w 1914 r. zmarł w Tarnowie i tu został pochowany.
          Także w Tarnowie w 2008 r. na skwerze Sándora Petőfiego odsłonięto kopijnik poświęcony honorowemu obywatelowi Tarnowa, Norbertowi Lippóczyemu (1902–1996).
          Na tymże skwerze Sándora Petőfiego krąg dziesięciu kopijników upamiętnia bitwy stoczone przez gen. Józefa Bema.

[6]  Zwierzyniec – tablica (z lewej strony) na pomniku powstańców.

[7] Esterhazy – (pseudonim Otto) rodem Węgier, b. rotmistrz kawaleryi węgierskiej w czasie powstania 1848 r. następnie w wyprawie Garibaldego, podczas kampanii Włoskiej dowódzca oddziału; po skończonej kampanii Włoskiej, przebywał we Włoszech, poczem przeniósł się do Londynu. Powstanie Polskie 1863 r. powołało go w szeregi, i z kilku towarzyszami b. legii Węgierskiej przybył do Krakowa, w Sierpniu 1863 r. Mianowany na pomocnika organizatora Olkuskiego powiatu, wkrótce objął dowództwo nad jednym z znaczniejszych oddziałów w Krakowskiem Województwie; w potyczce 30 Września 1863 r. pod Mełchowem ugodzony kulą w piersi, ducha wyzionął. Pochowany w Lelowie. Kolumna (1868), s. 67.
          W bitwie pod Mełchowem ranny został młody podoficer Adam Chmielowski późniejszy święty (Brat Albert), założyciel zgromadzeń Braci Albertynów i Sióstr Albertynek. Oprócz wielu zabitych i rannych, miedzy innymi ubył także z szeregów, będąc ciężko rannym, podoficer 2-go plutonu kawalerii Chmielowski, zacny i godny młodzieniec, a do tego dzielny żołnierz, którego wszyscy lubili.; pękający granat tuz obok jego konia, którego zabił, zgruchotał mu nogę. Rzewuski (1883), s. 54.

[8] Pomnik ten Poświęcony i oddany w opiekę miasta Dnia 4. VII. 1909 r. Mościcki (1929), s. 305.