Pomnik powstańców w Krasnobrodzie

Na cmentarzu w Krasnobrodzie spoczywa 42 powstańców styczniowych, którzy polegli 24 marca 1863 r. w bitwie z Rosjanami na uroczysku św. Rocha [1]. O powstańczym pomniku (i bitwie) traktuje artykuł: »»» Krasnobród – pomnik powstańców styczniowych. Na pom­niku, na tablicy z nazwiskami poległych widnieje trójwiersz:

---------- tekst na nowej tablicy -----------

Widzieli z dala świateł niebieskich promienie
do godów życia nigdy nie zasiędą,
a może nawet zapomniani będą.

---------- tekst na starej tablicy ----------

Widzieli z dala świateł niebieskich promienie
Do godów życia nigdy nie zasiędą.
A może nawet zapomniani będą.

---------------------------------------------

Jest to swobodnie potraktowany fragment wiersza Zygmunta Krasińskiego (1812–1859) z roku 1847 [2].

	Fragment napisu na tablicy pomnika powstańców w Krasnobrodzie (2009 r.)

Z gór, gdzie dźwigali strasznych krzyżów brzemię,
Widzieli z dala obiecaną ziemię!
Widzieli światło niebieskich promieni,
Ku którym w dole ciągnęło ich plemię –
A sami do tych nie wejdą przestrzeni!
Do godów życia nigdy nie zasiędą
I nawet może – zapomnieni będą!

Wiersz ukazał się wielokrotnie drukiem – początkowo anonimowo, a potem w wielu zbiorach pism Krasińskiego – jako motto do poematu „Ostatni”. Utwór ten występuje w różnych wariantach.

W liście (z 2 maja 1847 r.) do Stanisława Koźmiana bawiącego w Rzymie – w którym Krasiński ubolewa nad śmiercią pisarza Stefana Witwickiego (zmarłego w Rzymie 19 kwietnia) – napisane jest:

Z gór (...)
Do życia godów nigdy nie zasiędą
I może nawet – zapomnieni będą!

W liście (z 6 grudnia 1855 r. z Baden) do Augusta Cieszkowskiego Krasiński cytował go z pamięci:

Z gór, gdzie dźwigali strasznych krzyżów brzemię,
Widzieli z dala obiecaną ziemię,
Ku której w dole ciągnęło ich plemię,
Lecz sami do tych nie wejdą przestrzeni –
Do godów życia nigdy nie zasiędą
I może nawet zapomnieni będą!
 

Fryderyk Chopin skomponował przejmującą „Melodię” [3] do wiersza Zygmunta Krasińskiego, który pani Delfina [Potocka] miała wpisany w sztambuchu. Do tego sztambucha wpisał jej i Chopin swoją żałosną pieśń, w której obok jego własnej tęsknoty zdają się rozbrzmiewać jeszcze i wszystkie tęsknoty wygnańców-tułaczy skazanych na śmierć wśród obcych, z dala od ukochanej ojczyzny, której już nie mieli zobaczyć [4]. Poniżej słowa „Melodii” po polsku i w różnych tłumaczeniach.
 

Melodia

Z gór, gdzie dźwigali
Strasznych krzyżów brzemię,
Widzieli z dala obiecaną ziemię.
Widzieli światło niebieskich promieni,
Ku którym w dole ciągnęło ich plemię,
A sami do tych nie wejdą przestrzeni!
Do godów życia nigdy nie zasiędą,
I nawet, nawet może zapomnieni będą.
 

Melody

Under their crosses' cruel weight they stand
To see from the mountain top the promised land.
Their eyes shine with transcendent light
To see their people descending.
They see the regions they will never enter,
The horn of plenty they will never taste!
And here their bones will lie unremembered,
Perhaps for ever. [5]

(tłumacz. Hyperion Records)
 

Eine Melodie

Sie trugen lang ihr Kreuz in Gram und Plage,
blieb ihnen nur Erinnerungen schöner Tage.
Schon winkte das verheiss'ne Land auf Erden,
das ewig ihrem Geschlecht sollte werden.
Ihr Glauben, ach ihr Hoffen war vermessen;
nie werden sie die heisse Sehnsucht stillen!
Sie sollen ach, sie sollen untergehen,
untergehen, sollen sein vergessen. [6]

(tłumacz. Ferdinand Gumbert, 1818–1896)
 

Eine Melodie

Kreuzfahrer, zogen sie zum fernen Osten,
lebten des Wahns, dass sie das Heil erlosten
Sie sah'n im Licht das Land nach langem Wandern,
das froh begrüßte von allen den Andern.
Aber die beiden wanderten vergebens,
sie kosten nie den Wonnetrank des Lebens.
Nach kurzer Zeit sind beide schon vergessen,
schon vergessen, beide schon vergessen. [7]

(tłumacz. Wilhelm Henzen, 1850–1910)
 

Eine Melodie

Schwer lag der Fluch der Zeit auf dem Geschlechte,
lang' beugte sich das Volk im härenden Gewande:
Da klang der Ruf der heil'gen Menschenrechte,
hell fiel der Freiheit Strahl in die Lande.
Nur war's ein Strahl, ein nichtig leeres Scheinen!
Bald wird ein Glied im Völkerbunde fehlen;
bald wird fort an die Nachwelt dich beweinen! [8]

(tłumacz. Dr. G. Friedrich Reiss)
 

	Tekst z 1890 r.

 

Piśmiennictwo

• Jan Bołoz Antoniewicz, „Ostatni” Krasińskiego, nakładem autora, Lwów 1889, (odb. z „Kwartalnika Historycznego”, r. 3, z. 3).
• Fryderyk Chopin. Życie i twórczość, http://www.fchopin.info, [8.11.2008].
• Zygmunt Krasiński, Dzieła, pod redakcją Leona Piwińskiego, z przedmową prof. Manfreda Kridla, tomy 9–10, Bibljoteka Arcydzieł Literatury, Warszawa 1931.
• Zygmunt Krasiński, Dzieła literackie, wybrał, notami i uwagami opatrzył Paweł Hertz, t. 1–3, „Biblioteka Poezji i Prozy”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973.
• Zygmunt Krasiński, Listy do Augusta Cieszkowskiego, Edwarda Jaroszyńskiego, Bronisława Trentowskiego, opracowanie i wstęp Zbigniew Sudolski, t. 1., Korespondencja Zygmunta Krasińskiego, t. 8, „Biblioteka Poezji i Prozy”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988.
• Zygmunt Krasiński, Listy Zygmunta Krasińskiego do Augusta Cieszkowskiego, t. 2, Listy z lat 1848–1859, z autogr. wyd. Józef Kallenbach, wstępem opatrzył Adam Żółtowski, G. Gebethner – Kraków, Gebethner i Wolff – Warszawa, 1912.
• Zygmunt Krasiński, Listy Zygmunta Krasińskiego do St. E. Koźmiana, Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza, Lwów 1912, (odb. z „Pamiętnika Literackiego”, r. 10, 1911).
• [Zygmunt Krasiński], Ostatni przez Autora wiersza „Do mistrzów słowa”, Księgarnia Katolicka Polska, Paryż 1847.
• [Zygmunt Krasiński], Ostatni, [w:] Stanisław Egbert Koźmian, Do mistrzów słowa. Ostatni. Dzień dzisiejszy, nakł. aut., Poznań 1849.
• Zygmunt Krasiński, Pisma, t. 2, Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1894.
• Zygmunt Krasiński, Pisma Zygmunta Krasińskiego, tom 3, Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1888.
• Zygmunt Krasiński, Pisma Zygmunta Krasińskiego, Wydanie przejrzane i przedmową opatrzone przez Stanisława hr. Tarnowskiego, tom 2, „Nowa Biblioteka Uniwersalna”, nakładem Księgarni J. K. Żupańskiego & K. J. Heumanna, Kraków 1890.
• Zygmunt Krasiński, Poezye Zygmunta Krasińskiego, t. 3, „Biblioteka Pisarzy Polskich”, t. XXV, F. A. Brockhaus, Lipsk 1863.
• Zygmunt Krasiński, Psalmy przyszłości. Resurrecturis. Dzień dzisiejszy. Ostatni. Poezye. Proza, Pisma Zygmunta Krasińskiego, t. 3, „Nowa Biblioteka Pisarzy Polskich”, t. 11, Karol Miarka, Częstochowa 1912.
• Zygmunt Krasiński, Psalmy przyszłości. Rok 1846. Dzień dzisiejszy. Ostatni. Nieboskiej komedyi część 1, Pisma Zygmunta Krasińskiego, t. 5, wyd. Jan Czubek, G. Gebethner, Warszawa 1912.
• The Lied and Art Song Texts Page, [The Lied and Art Song Texts Page: Texts and Translations to Lieder, mélodies, art songs, and other vocal music], http://www.recmusic.org/lieder, [8.11.2008].
• Adam Polski, Andrzej Kasprzak, Miejsca pamięci powstania styczniowego w województwie lubelskim, Towarzystwo Przyjaciół Fajsławic, Lublin–Fajsławice 2007.
• Zofia Trojanowiczowa, O „Ostatnim” Krasińskiego, czyli o presji mitu syberyjskiego, „Studia Polonistyczne”, 1992, t. 18/19 (1990/1991), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 1992, s. 219–230.
• Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki 1863–1864; na podstawie materyałów drukowanych i ręko­piśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Nakładem Funduszu Wydawniczego Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913.

Piotr Szucki,   9.11.2008
 

Przypisy

[1] Zieliński (1913), ss. 86, 87; Polski, Kasprzak (2007), ss. 20, 21, 120, 121, 165, 166.

[2] Wiersz ten przeinaczony jest nie tylko w Krasnobrodzie, ale i w zamojskiej Rotundzie w celi XII (nauczycieli).

[3] G-dur, Op. 74.9., rok 1847.

[4] Chopin : Biografia : Schyłek życia i śmierć : Strona 20,
http://www.fchopin.info/Chopin,Biografia,Schylek,zycia,i,smierc,20.html, [8.11.2008],
[w:] Fryderyk Chopin. Życie i twórczość.

[5] Melody (Krasiński, set by F. Chopin) (The Lied and Art Song Texts Page: Texts and Translations to Lieder, mélodies, canzoni, and other classical vocal music), http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=20274, [8.11.2008], [w:] The Lied and Art Song Texts Page.

[6] Eine Melodie (Gumbert) (The Lied and Art Song Texts Page: Texts and Translations to Lieder, mélodies, canzoni, and other classical vocal music), http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=20275, [8.11.2008], [w:] The Lied and Art Song Texts Page.

[7] Eine Melodie (Henzen) (The Lied and Art Song Texts Page: Texts and Translations to Lieder, mélodies, canzoni, and other classical vocal music), http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=31079, [8.11.2008], [w:] The Lied and Art Song Texts Page.

[8] Eine Melodie (Reiss) (The Lied and Art Song Texts Page: Texts and Translations to Lieder, mélodies, canzoni, and other classical vocal music), http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=31080, [8.11.2008], [w:] The Lied and Art Song Texts Page.